Thành phố Hồ Chí Minh là trung tâm của Vùng kinh tế trọng điểm phía Nam thuộc Miền Đông Nam Bộ;  thành phố Cần Thơ  là  trung  tâm của Vùng kinh tế  trọng điểm đồng bằng sông Cửu Long, là cửa ngõ của vùng Tây Nam Bộ do vậy việc đầu tư xây dựng đường sắt nối hai trung tâm kinh tế lớn phục vụ phát triển kinh tế và an ninh quốc phòng là rất cần thiết. 

Theo dự báo của Nghiên cứu VITRANSS 2  do Đoàn Nghiên cứu  JICA  thực hiện, đến năm 2030 khối lượng vận tải hành khách trên hành lang Tp. Hồ Chí Minh – Cần Thơ sẽ tăng gấp 4,58 lần so với năm 2008; khối lượng vận tải hàng hóa cũng sẽ tăng gấp 3 lần năm 2008. Kinh nghiệm cho thấy không thể mở rộng mãi hệ thống đường bộ để đáp ứng nhu cầu ngày một tăng  cao,  ngoài  ra  việc hạn  chế  khí  thải  để  chống  biến  đổi  khí hậu, nước  biển dâng do Việt Nam là nơi chịu tác động nhiều nhất cũng là yếu tố rất cần phải cân nhắc nếu tiếp tục mở rộng vận tải đường bộ. Theo khuyến cáo của Đoàn nghiên cứu VITRANSS, Chìa khóa cho việc giải quyết các hạn chế năng lực cho hành  lang này  là cân bằng các phương  thức vận tải, theo đó cần phát huy năng lực vận tải hàng hóa của vận tải thủy nội địa và xây dựng đường sắt tới Cần Thơ trong tương lai.

Vận tải đường thủy nội địa mặc dù có mạng lưới rộng khắp vùng nhưng không cạnh tranh được với đường bộ do tốc độ di chuyển không cao lại bị ảnh hưởng của chế độ bán nhật triều với biên độ giao động lớn, chỉ trừ các sông lớn ít bị ảnh hưởng; khi triều xuống, mạng lưới kênh rạch còn lại không đủ độ  sâu cho  tàu  thuyền lưu  thông, muốn di chuyển phải chờ “con nước”; do vậy để giảm tải cho đường bộ, nhất là trong việc vận chuyển hành khách  và hàng hóa cần tốc độ  cao  (như hàng bách hóa, hàng tươi sống, hàng đông lạnh phục vụ  cho  xuất  khẩu  và  tiêu  dùng  v.v…) cần  có sự  tham  gia của  phương  thức vận tải đường sắt trên hành lang này. 

Trong quy hoạch tổng  thể phát  triển ngành giao thông vận tải đường sắt Việt Nam đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030 đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt (tại quyết định  1436/QĐ-TTg  ngày  10/9/2009  thay  thế  cho  quyết  định  06/2002/QĐ-TTg  ngày 07/01/2002) có quy hoạch xây dựng đường sắt Tp. Hồ Chí Minh – Cần Thơ. Để thực hiện quy hoạch này, ngày 15/01/2004 Bộ  trưởng Bộ GTVT đã giao Cục Đường sắt Việt Nam làm chủ đầu tư Lập báo cáo nghiên cứu tiền khả thi “Đường sắt Sài Gòn - Mỹ Tho”, đoạn đầu của  tuyến  đường sắt  Tp. Hồ Chí Minh  – Cần  Thơ (quyết  định số  154/QĐ-BGTVT).